BOHATERKI
Ideą, która przyświeca telewizji HISTORY Channel jest edukowanie i przedstawianie prawdy historycznej w nieoczywisty sposób. Zaangażowanie w projekt, którego celem jest propagowanie historii kobiet, dotychczas spychanych na margines w dyskusjach nad minionymi wiekami, doskonale wpisuje się w naszą misję. Żywimy nadzieję, że nasze działania przyczynią się tak do popularyzacji życiorysów kobiet-bohaterek, jak i do budowy Muzeum Historii Kobiet, które będzie namacalnym hołdem dla setek kobiet, które zmieniały losy świata.
2025 2024 2023
Alicja Dorabialska
(1897–1975)
Polska fizykochemiczka, profesorka Politechniki Lwowskiej, Warszawskiej i Łódzkiej, skautka i członkini tajnego Zet-u. W latach 1925–1926 studiowała pod kierunkiem Marii Skłodowskiej-Curie w Instytucie Radowym w Paryżu. Jako pierwsza kobieta została profesorem oraz otrzymała nominację na kierownika Katedry Chemii Fizycznej Politechniki Lwowskiej. Nie było pewne, czy Józef Piłsudski podpisze tę nominację, bo Dorabialska protestowała przeciwko procesom brzeskim. Była wybitną specjalistką w zakresie chemii fizycznej, w szczególności pierwiastków promieniotwórczych. Zajmowała się problematyką ciepła promieniowania radioizotopów, mikrokalorymetrią oraz przemianami alotropowymi i korozja metali. Była propagatorką historii chemii.
Anna Bilińska-Bohdanowicz (1854–1893)
Wybitna polska malarka XIX wieku. Malować uczyła się w Warszawie i Paryżu, gdzie studiowała w akademii dla kobiet. Autoportret, który pokazała w paryskim Salonie w 1887 roku przyniósł jej sławę, uznanie i złoty medal; to jedno z pierwszych dzieł w historii, na którym artystka ma odwagę pokazać się w pobrudzonym farbami kitlu i z nieporządnie związanymi włosami.
Chciała powrócić do Warszawy i otworzyć szkołę malarstwa dla kobiet. Marzenia nie zdążyła spełnić – zmarła na serce mając 39 lat.
Bona Sforza
(1494–1557)
„Urodziłaś się, by rządzić mężczyznami”, pisał do niej jej nauczyciel. Gdy została żoną Zygmunta I i królową Polski szybko zorientowała się, że polska tradycja nie przewiduje dla żony króla żadnych politycznych zajęć. Rządziła więc drogą pośrednią – wpływając na decyzję męża albo wysokich urzędników królestwa.
Była zwolenniczką wzmocnienia władzy królewskiej i gospodarki. Za to nienawidziła jej szlachta, której ogromne przywileje budziły zdumienie i niesmak królowej.
Bronisława Wajs „Papusza” (1908–1987)
Najsławniejsza poetka romska. Pierwsza kobieta romskiego pochodzenia, której utwory ukazały się drukiem. Znana jako Papusza (z romskiego: Lalka). Początkowo jej twórczość, popularyzowana i tłumaczona przez Jerzego Ficowskiego, przyniosła jej niesławę, jako zdrada, wśród własnego ludu, ale jednocześnie zainteresowanie na świecie. Dziś Papusza jest dla społeczności romskiej symbolem i powodem do dumy. Była członkinią Związku Literatów Polskich. Fragmenty jej poematu Krwawe łzy co za Niemców przeszliśmy na Wołyniu w 1943 i 44 roku wraz z wielkim portretem Papuszy są umieszczone w Oświęcimiu (Auschwitz), w pawilonie poświęconym romskiemu Holokaustowi (Porajmos).
Cecylia Walewska
(1859–1940)
– czynna polska działaczka ruchu kobiecego, publicystka pisarka i nauczycielka. Całe życie jako emancypantka publikowała teksty o sprawach kobiecych. Dotyczyły one między innymi krytyki patriarchatu, marnowania zdolności kobiet w społeczeństwie, walki z barierami w edukacji dziewcząt. Teksty te ukazywały się w „Tygodniku Ilustrowanym”, „Świcie”, „Prawdzie”, „Nowej Gazecie”, „Kobiecie Współczesnej” i „Bluszczu”. Była członkinią Związku Równouprawnienia Kobiet Polskich oraz Polskiego Stowarzyszenia Równouprawnienia Kobiet Polskich. Za udział w manifestacji ku czci Jana Kilińskiego (1894) była zesłana na Syberię.
Danuta Hübner (ur. 1948)
Profesorka ekonomii, polityczka, ministra ds. europejskich, negocjatorka unijna, komisarz Unii Europejskiej, europarlamentarzystka. Pracowała w czterech kolejnych polskich rządach, w czasie transformacji i budowania demokracji. Główna negocjatorka członkostwa Polski w OECD. Należała do ścisłej grupy osób, które przygotowały Polskę do członkostwa w Unii Europejskiej. Została pierwszą polską komisarz UE, najpierw do spraw handlu międzynarodowego, potem polityki regionalnej. Przez 15 lat reprezentowała Polskę w strukturach Parlamentu Europejskiego, przewodnicząc licznym komisjom. Promotorka praw i wolności kobiet postrzeganych jako integralna część praw człowieka i podwaliny demokracji. Aktywnie wspierała prawa, sprawczość i przywództwo kobiet w polityce i życiu społecznym. Współzałożycielka Stowarzyszenia Kongres Kobiet. Doktora honoris causa pięciu uniwersytetów.
Ewa Kłobukowska (ur. 1946)
Polska sportsmenka, lekkoatletka i sprinterka, złota medalistka olimpijska, rekordzistka świata nazywana była „najszybszą kobietą świata”. W 1964 roku na XVIII Letnich Igrzyskach Olimpijskich w Tokio wywalczyła dwa medale: pierwszy- złoty- w sztafecie 4×100 metrów oraz drugi – brązowy indywidualnie- w biegu na 100 metrów z czasem 11.6 s. Rok później w Pradze pobiła rekord świata w ostatniej konkurencji z wynikiem 11,1 s. W 1966 roku w Budapeszcie w czasie Mistrzostw Europy została podwójną mistrzynią Europy (w tych samych konkurencjach, co w Tokio) oraz wicemistrzynią w dystansie na 200 m. Niespodziewanie przerwała karierę – jako oficjalną wersję podano kontuzję. W rzeczywistości musiała mierzyć się z oskarżeniami o nieokreśloną płeć. Donos na nią, na podstawie sfałszowanych wyników badań do władz lekkoatletycznych, złożyli niemieccy i radzieccy działacze sportowi. Zniszczono jej karierę, ją samą upokorzono i nikt nie poniósł za to konsekwencji.
Ewa Pajor (ur. 1996)
Najlepsza polska piłkarka, aktualnie zawodniczka FC Barcelona. Od najmłodszych lat udowadniała, że marzenia są początkiem sukcesu – zaczynała w drużynie chłopięcej, ponieważ nie było żeńskiej sekcji.
W wieku 15 lat została najmłodszą zawodniczką ekstraligi, a jej talent szybko dostrzeżono za granicą. Grała w VfL Wolfsburg, gdzie zdobywała mistrzostwa Niemiec i Ligę Mistrzyń.
Halina Poświatowska
(1935–1967)
Poetka i pisarka, która mimo ciężkiej choroby serca nie poddała się losowi. W dzieciństwie zachorowała na gorączkę reumatyczną, co doprowadziło do poważnych problemów z sercem. Mimo że znaczną część życia spędziła w szpitalach, po wyjściu z nich zdawała się żyć w przyspieszonym tempie – studia USA skończyła w ciągu dwóch lat. Pisała o tym, co było jej najbliższe i co najlepiej znała – o miłości i o wiecznym cieniu śmierci, który towarzyszył jej przez całe życie.
Hanna Hirszfeldowa
(1884–1964)
Profesorka nauk medycznych, heroiczna lekarka i wybitna uczona specjalizująca się w pediatrii, immunologii i hematologii. Po studiach medycznych w Montpellier i Berlinie pracowała na froncie I wojny światowej jako lekarka wojskowa armii serbskiej. W międzywojniu kierowała Kliniką Chorób Dziecięcych Uniwersytetu Warszawskiego, prowadząc równocześnie badania naukowe: samodzielne oraz ze swoim mężem Ludwikiem Hirszfeldem – mikrobiologiem i immunologiem nad prawami dziedziczenia grup krwi, czynnikiem Rh, konfliktem serologicznym, wrodzonymi wadami i przetaczaniem krwi. W czasie okupacji trafiła z rodziną do warszawskiego getta gdzie w dramatycznych warunkach epidemii głodu, gruźlicy i duru plamistego pracowała jako ordynatorka szpitalnego oddziału niemowlęcego. Po ucieczce z getta i śmierci córki do końca wojny kierowała Szpitalem Dziecięcym w Lublinie. Była współzałożycielką Akademii Medycznej, Kliniki Pediatrycznej oraz pierwszej szkoły pielęgniarskiej w powojennym Wrocławiu, która istnieje do dziś i nosi imię Patronki. Wielokrotnie odznaczana, między innymi Krzyżem Komandorskim i Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski.
Irena Zofia Huml-Bacz
(1928–2015)
Historyczka sztuki zasłużona w badaniach nad polską sztuką stosowaną, naukowczyni i profesorka. Pracowała w Państwowym Instytucie Sztuki (przekształconym w Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk). Była członkinią wielu organizacji, m. in.: Ligi Kobiet oraz Stowarzyszenia Historyków Sztuki. Przewodniczyła obradom jury wielu międzynarodowych i krajowych konkursów twórczości plastycznej. Była organizatorką i kuratorką wystaw, poświęconych na przykład portretom Stanisława Ignacego Witkiewicza (1955), gobelinom Heleny i Stefana Gałkowskich (1961), czy sztuce secesyjnej w Polsce (1967).
Ponieważ jej styl i elegancja były w środowisku legendarne, dedykowano jej wystawę w Gmachu Głównym Muzeum Narodowego we Wrocławiu zatytułowaną: „Moda. Historia osobista” (2025).
Izabela Elżbieta Działyńska (1830–1899)
Mecenaska i kolekcjonerka dzieł sztuki.
Pochodziła z rodu Czartoryskich (była jedyną córka Adama Jerzego, „niekoronowanego króla”), młodość i większość życia spędziła w Paryżu w konserwatywnym emigracyjnym środowisku działaczy niepodległościowych. Jak większość ówczesnej arystokratycznej emigracji polskiej wiele podróżowała. Jej rodową siedzibą stał się Gołuchów, który przejęła od męża, Jana Działyńskiego. Tamtejszy zamek uczyniła instytucją kultury (muzeum) oraz zadbała o jego finansowanie (stworzyła ordynację gołuchowską). To tam gromadziła zbiory i kolekcje artystyczne, które konsultowała z szerokim gronem znawców i doradców (np. pracowników Luwru). Gustowała szczególnie we wczesnym renesansie północnym, zbierała rzeźbę i grafiki. Drugą osią jej zainteresowań było starożytne i średniowieczne rzemiosło artystyczne. Dbała także o naukowe opracowanie swoich zbiorów, wydając katalogi drukowane w Paryżu. Pomimo talentów językowych (uczyła się arabskiego), do końca życia słabo mówiła po polsku (!). Po śmierci spoczęła w mauzoleum – kaplicy grobowej w parku w Gołuchowie. Zmarła bezpotomnie, a jej małżeństwo nie należało do udanych.
Jadwiga Stańczakowa (1918/19–1996)
Polska pisarka i poetka żydowskiego pochodzenia z niepełnosprawnością wzroku. Przed wojna studiowała na Akademii Nauk Politycznych, chciała zostać dziennikarką. Wskutek choroby oczu w młodym wieku, a następnie urodzenia córki, straciła wzrok. Była redaktorką naczelną pisma „Pochodnia”, gdzie przybliżała społeczeństwu problemy ludzi z niepełnosprawnością wzrokową. Kierowała również kwartalnikiem „Niewidoma Kobieta”. Debiutowała jako poetka na łamach tygodnika „Nowa Kultura”. Pierwszy tomik poezji wydała w 1979 roku w wielu 60 lat! Nosiła on tytuł: „Niewidoma”. Była autorką cyklu haiku (specyficznego rodzaju krótkich form poetyckich), wydrukowanego w Japonii. Przyjaźniła się z Mironem Białoszewskim i była popularyzatorką jego poezji.
Jolanta Brach-Czaina
(1937–2021)
Filozofka, naukowczyni, feministka. Pisała o sobie w swojej książce „Błony umysłu”: Jolanta, córka Ireny, wnuczka Bronisławy, prawnuczka Ludwiki, bo przywiązywała dużą wagę do tego, by na przekór zwyczajom męskiej cywilizacji podkreślać swój kobiecy rodowód. Habilitowała się na Wydziale Filozofii i Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego. Ponadto studiowała reżyserię na Międzynarodowym Uniwersytecie Teatralnym w Paryżu. Wykładała na Uniwersytecie w Białymstoku i na Uniwersytecie SWPS w Warszawie. Jest autorką „Szczelin istnienia”, które zyskały miano książki kultowej, „biblii feminizmu”, pisała w niej w bezpośredni sposób o codzienności i tej sferze doświadczeń, które pomijane było dotąd przez filozofów. Wprowadziła do obiegu termin: „krzątactwo”, które należy do naczelnych kategorii ujmujących obecność w świecie”. W swoich tekstach publicystycznych broniła praw kobiet oraz prawa do wolności artystycznej.
Józefa Bojanowska
(1873–1945)
Publicystka, nauczycielka, działaczka społeczna i feministyczna, introligatorka, absolwentka Uniwersytetu Latającego. Była jedną z weteranek ruchu kobiecego, „adiutantem” przy głównodowodzącej armią feministek polskich – Pauliny Kuczalskiej – Reinschmit, zwanej „Hetmanką” polskiego feminizmu. Wraz z nią prowadziła Czytelnię Naukową dla Kobiet przy Nowym Świecie oraz zakładała lokalne oddziały Związku Równouprawnienia Kobiet. Wybrała sobie introligatorstwo jako zawód i po zdaniu egzaminu mistrzowskiego założyła pierwszą w Warszawie introligatornię, w której mogły pracować kobiety. Publikowała dużo tekstów, głównie w „Kurierze Codziennym”, „Ogniwie”, „Nowej Gazecie”, a przede wszystkim w „Sterze”, którym częściowo kierowała (głównie od 1910 roku). Była orędowniczka edukacji kobiet i ich studiów na uczelniach wyższych. W 1919 roku została dyrektorką pierwszej Państwowej Szkoły Przemysłowej Żeńskiej w Warszawie. Zaangażowana była także działalnością kobiecą na rzecz społeczeństwa obywatelskiego – była współzałożycielką stowarzyszenia Służba Obywatelska (1926).
Karolina Kocięcka
(ur. 1875, data śmierci nieznana)
Cyklistka, multirekordzistka, nazywana „Latającą Diablicą”. Szybka, wytrzymała, bezkompromisowa – mimo „śmiechu ulicy” startowała i biła kolejne rekordy. Maszyna wolności – rower – doprowadziła ją tylko w jednym roku do 75 najlepszych rezultatów. W 1898 r. samotnie dojechała do mety morderczego, 12-godzinnego wyścigu stadionowego w Petersburgu, w 1900 r. przejechała 1740 km na trasie Warszawa-Paryż na Powszechną Wystawę Światową.
Klementyna Mańkowska (1910–2003)
Polska arystokratka, której działalność szpiegowska przyczyniła się do wielu zwycięstw aliantów. Dzięki swojej inteligencji, znajomości języków (angielski, niemiecki, francuski, włoski i ukraiński), odwadze oraz urodzie, która robiła na wielu mężczyznach wielkie wrażenie, udawało jej się wielokrotnie pozyskiwać niezwykle ważne informacje. Informowała m.in. o szykowanej przez Niemców inwazji na Rosję czy o planach powstania pierwszego obozu zagłady.
Łucja Charewiczowa
(1897–1943)
Polska historyczka, regionalistka, nauczycielka, działaczka społeczna. Całe życie związana była ze Lwowem i Uniwersytetem im. Jana Kazimierza. Należała do Towarzystwa Miłośników Miasta Lwowa. Była propagatorką historii i kultury tego miasta. Interesowała ją także historia kobiet. Była autorką pracy Kobieta w dawnej Polsce,i książka ta stanowi jedną z pierwszych monografii poświęconych historii kobiet polskich w okresie przedrozbiorowym. Jej pierwsze wydanie ukazało się w 1938 r. Pod pseudonimem Cezaryna Mikułowska opublikowała w 1937 roku broszurę „Ukraiński” ruch kobiecy. Jako regionalistka wydała także w 1935 roku pracę Z przeszłości Lwowianek, w której domagała się większego uwzględnienia kobiet w dziejach. Dopiero w czasie II wojny światowej przeniosła się do Warszawy, gdzie zaangażowała się między innymi w działalność konspiracyjną oraz tajne nauczanie. W 1943 roku została aresztowana, a następnie wysłana do niemieckiego nazistowskiego obozu koncentracyjnego Auschwitz – Birkenau, gdzie zmarła.
Maria Janion
(1926–2020)
Naukowczyni i profesorka, historyczka literatury oraz badaczka polskiego i europejskiego romantyzmu oraz polskiej kultury, krytyczka literacka, feministka. Naukowo związana była z Instytutem Badań Literackich PAN, Uniwersytetem Warszawskim oraz Uniwersytetem Gdańskim. W tym ostatnim otrzymała doktorat honoris causa (1994). W swoich artykułach i książkach przyglądała się polskim mitom narodowym, martyrologii oraz polskiej tożsamości narodowej. Zdecydowanie krytykowała polski narcyzm, rasizm, antysemityzm, ale także jako osoba nieheteronormatywna także homofobię i mizoginię. Wyprowadziła romantyzm z getta pojęć historycznoliterackich, stworzyła z niego kategorię określającą pewien sposób myślenia, wartościowania świata, aktualny we wszystkich czasach i epokach. Naruszyła w literaturze sacrum. Współzałożycielka niezależnego Towarzystwa Kursów Naukowych. W latach 2000-2004 była przewodniczącą jury Nagrody Literackiej Nike, sama była jej laureatką w 2007 roku za książkę Niesamowita Słowiańszczyzna: fantazmaty literatury. Inne ważne jej prace to: Gorączka romantyczna (1975) czy Kobiety i duch inności (1996).
Maria Rodziewiczówna
(1864–1944)
Pisarka, działaczka społeczno-oświatowa. Samodzielnie zarządzała po śmierci ojca majątkiem rodzinnym Hruszowa na Polesiu. Nigdy nie wyszła za mąż i żyła w związkach z kobietami, lubiła męskie elementy ubioru i wyglądu (np. surduty, krótkie włosy). Jednocześnie preferowała „panieńską” formę swojego nazwiska. Była zwolenniczką poglądów konserwatywno-narodowych, czuła się patriotką. Przetrwanie narodu widziała w oparciu o tradycje ziemiaństwa i katolicyzm. O tym także pisała w swoich utworach. Była członkinią Warszawskiego Towarzystwa Teozoficznego, Warszawskiego Stowarzyszenia Ziemianek. Współzakładała Związek Szlachty Zagrodowej. Za swoją postawę patriotyczna została odznaczona między innymi Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (1924) oraz Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (1937). Najsłynniejsze jej utwory to: Między ustami a brzegiem pucharu(1889) oraz Lato leśnych ludzi (1920).
Michalina Wisłocka
(1921–2005)
Doktorka medycyny, ginekolożka i położniczka, specjalistka w zakresie seksuologii, autorka najpopularniejszego w Polsce poradnika o seksie i miłości. W czasie okupacji pracowała w warszawskim Szpitalu Wolskim. Jako współzałożycielka Towarzystwa Świadomego Macierzyństwa i kierowniczka kilku innych instytucji zajmowała się szeroko rozumianym zdrowiem reprodukcyjnym i seksualnym, antykoncepcją i leczeniem niepłodności. Jej popularnonaukowe poradniki z dziedziny seksuologiii z flagową “Sztuką kochania” z 1978 roku, w ortodoksyjnym i zapóźnionym mentalnie społeczeństwie stały się bestsellerami (samej Sztuki kochania sprzedano łącznie ponad 7 mln egzemplarzy) i przez kolejne dziesięciolecia stanowiły jedyną dostępną w Polsce edukację seksualną. W życiu prywatnym również łamała schematy i realizowała niestandardowe scenariusze relacji romantycznych. Została odznaczona Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski.
Olga Tokarczuk
(ur. 1962)
Wybitna i poczytna polska pisarka, eseistka, poetka i autorka scenariuszy, laureatka Nagrody Nobla w dziedzinie literatury za rok 2018. Swoją karierę zawodową wiązała początkowo z psychologią, ale jej kiełkujący w wieku nastoletnim talent pisarski, rozkwitł i zaowocował w dorosłości licznymi esejami, opowiadaniami, wierszami, scenariuszami i powieściami. Twórczość Olgi Tokarczuk jest doceniana zarówno przez publiczność, jak i krytykę literacką, w kraju i na świecie. Nagrody otrzymała między innymi innymi za powieści: „Prawiek i inne czasy” (1997), „Dom dzienny, dom nocny” (1999), „Gra na wielu bębenkach” (2002), „Bieguni” (2008) i “Księgi Jakubowe” (2015). Określenie “czuły narrator“, które Olga Tokarczuk stworzyła i którego użyła w swoim przemówieniu noblowskim weszło do języka literackiego, publicystycznego i codziennych rozmów. Otrzymała Honorowy Doktorat pięciu uniwersytetów.
Róża Luksemburg, właśc. Rozalia Luksenburg.
(1871-1919)
Polsko-żydowsko-niemiecka działaczka socjaldemokratyczna, doktorka ekonomii, myślicielka polityczna, pacyfistka, działaczka na rzecz praw wyborczych kobiet. Pochodziła z zasymilowanej rodziny polskich Żydów. Dzięki „fikcyjnemu” małżeństwu posiadała także niemieckie obywatelstwo. Z powodu dysplazji stawu biodrowego przez całe życie utykała na jedna nogę. Była jedną z pierwszych kobiet na świecie i jednocześnie pierwszą Polką, z doktoratem z ekonomii. Uzdolniona retorycznie i pisarsko. Współzałożycielka i przywódczyni Socjaldemokracji Królestwa Polskiego i Litwy. Działała w Socjaldemokratycznej Partii Niemiec i w radykalnym Związku Spartakusa, współzakładała Komunistyczną Partię Niemiec. Niepodległość Polski wiązała jednocześnie z walką z kapitalizmem na drodze rewolucji socjalistycznej w państwach zaborczych. Róża Luksemburg uważała, że w kapitalizmie kobiety są uciskane podwójnie: w rodzinie i w miejscu pracy. Wielokrotnie więziona, w jednym ze swych dzieł napisała, że „wolność jest zawsze wolnością dla myślących inaczej”. Rewolucja była wg niej sposobem na życie, choć krytykowała bolszewików. Została zamordowana przez wraz z Karlem Liebknechtem w styczniu 1919 roku przez niemieckich nacjonalistów. Jej ciało wrzucono do berlińskiego kanału Landwehr.